Zdanie „Lepiej jest złamać staw skokowy niż go tylko skręcić” wypowiedziane przed kilkudziesięcioma laty przez Sir Reginalda Watson-Jonesa, jednego z najwybitniejszych ortopedów świata, pozostaje niestety nadal aktualne. Przyczyną tego stanu rzeczy jest powszechne niedocenianie znaczenia więzadeł dla czynności stawów, a w następstwie lekceważenie ich urazów i uszkodzeń.
Uszkodzone więzadła trudno poddają się badaniu klinicznemu ze względu na bardzo szybkie narastanie obrzęku, oraz żywą bolesność urażonej okolicy. W tej sytuacji, jeśli badający nie złagodzi bólu, wszelkie dywagacje co do ciężkości, a więc stopnia uszkodzenia więzadeł, są czysto akademickie. Powodem mylnego rozpoznania jest wykonanie w tych warunkach rutynowego (statycznego, w odciążeniu) zdjęcia rentgenowskiego zamiast zdjęć czynnościowych, w pozycjach wymuszonych.
Naturalnie, wielki pożytek przynosi badanie kliniczne w znieczuleniu oraz badanie ultrasonograficzne.
Więzadła mają określony genetycznie stopień rozciągliwości, to też po zaprzestaniu działania naprężeń powracają do wyjściowej długości. Jeśli jednak przyłożona siła jest zbyt duża (działanie nagłe), dochodzi do uszkodzenia więzadeł.
Uszkodzenie częściowe, zdarzające się najczęściej, powodują trwałe rozciągnięci więzadła, a to pociąga za sobą destabilizację stawu.
Szybkość gojenia się więzadła jest ta sama bez względu na sposób leczenia – zachowawczy czy operacyjny. Zabieg operacyjny polepsza raczej jakość gojenia. Powstaje mniejsza blizna w związku z dokładnym dopasowaniem końców.
Uszkodzeniom więzadeł sródstawowych towarzyszą zmiany wewnątrzsta-wowe – wylewy krwawe do błony maziowej, tworzenie łuszczki (stawowej) w miejscach przejścia błony maziowej w pokrywę chrzęstną stawu. W uszkodzeniach więzadłowych ciężkiego stopnia, dochodzi do zmian chorobowych powierzchniowych i pośrednich warstw chrząstki stawowej. Pourazowe zapalenie stawu – nierzadko towarzyszące uszkodzeniu więzadeł – powstaje na tle uszkodzenia komórek w pośredniej warstwie chrząstki stawowej.
Więzadła są rozluźnione w granicach fizjologicznych ruchomości stawu. Do ich napinania dochodzi dopiero przy ruchach wykraczających poza normalną amplitudę ruchomości stawu. Silne napięcie więzadła wyzwala zawsze silne impulsy proprioceptywne, które zapoczątkowują ochronny skurcz mięśni.
Uszkodzenie proprioceptywnych zakończeń nerwowych więzadeł może powodować ich powolne gojenie w przypadkach uszkodzeń stawów. Rozkojarzenie mechanizmu tego odruchu powoduje uczucie niepewności, które nierzadko pojawia się po uszkodzeniach więzadeł.
Rodzaje uszkodzeń więzadeł
Uszkodzenia więzadeł przyjęto dzielić na 3 grupy (American Medical Association).
Skręcenie lekkie – niewielka tkliwość, minimalny krwiak i obrzęk, niewystępowanie ruchów patologicznych i niewielkiego stopnia upośledzenie funkcji. W grę wchodzi uszkodzenie niewielkiej liczby włókien.
Skręcenie średniego stopnia – objawy jak wyżej, ale bardziej nasilone, niewielkiego stopnia ruchy patologiczne. W grę wchodzi uszkodzenie znacznej liczby włókien więzadła.
Skręcenie ciężkie – silny ból i obrzęk, duża niestabilność stawu. W grę może wchodzić całkowite przerwanie więzadeł.
Uszkodzenie całkowite, destabilizujące od razu staw są częściej wykrywane i przeto prawidłowo leczone. Najwięcej szkód przynoszą uszkodzenia częściowe.
W przypadkach tych więzadło utrzymuje swą ciągłość, przy czym ma miejsce tylko nieznaczne jego wydłużenie, ponieważ nie dochodzi do oddzielenia się od siebie kikutów więzadła, gojenie przebiega z wytworzeniem niewielkiej blizny.
Chociaż zasadniczo w uszkodzeniach tych nie ma wskazań do leczenia operacyjnego, to jednak rozciągnięcie więzadła może w następstwie powodować niestabilność stawu, co w przypadku kończyny lokomocyjnej (dźwiganie masy ciała) może pociągnąć za sobą konieczność późnego zabiegu rekonstrukcyjnego.
Wykazano, że nawet w łagodnych skręceniach dochodzi do uogólnionego uszkodzenia stawu z ograniczonymi wylewami krwawymi do błony maziowej, obrzękiem i nieznaczną łuszczką na przejściach kości w chrząstkę. Częściowe rozerwanie udowego przyczepu więzadła pobocznego stawu kolanowego może w następstwie wywoływać zwapnienie w miejscu gojenia, powodując ból, obrzęk i ograniczenie funkcji kolana – stan zwany chorobą Pellegrini-Stieda. Prawdopodobnie choroba Pellegrini-Stieda nie ogranicza się jedynie do więzadeł pobocznych kolana, lecz dotyczy także i innych stawów, w których występują pourazowe bóle i ograniczenie czynności.
Trzeba jednak wyraźnie stwierdzić, że we wszystkich częściowych uszkodzeniach więzadeł upływający czas przynosi poprawę i zazwyczaj bolesny staw powraca do normy. Jedyne odstępstwo od tej reguły stanowić mogą przypadki leczone niewłaściwie – np. blokadami nowokainowymi i okresowym podejmowaniem pełnych obciążeń, nawet krańcowych, jak to niekiedy ma miejsce w sporcie wyczynowym.
